Theodor Harych 1903-1958 - biogram

Dzięki uprzejmości Pani Danuty Jonak, świetnej regionalistki, która przeczesuje archiwa w poszukiwaniu ciekawostek ruszam z nowym projektem na blogu: będzie się nazywać "Persona grata". Będziemy opisywać znane osobistości, które urodziły się bądź zamieszkiwały teren naszej gminy. Dziś prezentujemy sylwetkę pisarza Theo Harycha związanego z Czarnymlasem.

Harych Theo [1903-12-19 Doruchów, zam. Czarnylas – 1958-02-22 Berlin]

Teodor (Theo) Harych urodził się 19 grudnia 1903 r. w Doruchowie, jako piąte dziecko rolnika Piotra i Julianny Harych. Matka pisarza Julianna Harych z d. Karwik urodziła się w Czarnym Lesie* w bardzo biednej rodzinie. Dom Karwików zbudowany z drewnianych belek i gliny pokryty strzechą znajdował się na skraju wsi przy wylocie do Odolanowa. Ojciec Theo pochodził z Nadstawek a jego matka ze względu na trudne warunki życia, liczną rodzinę, męża alkoholika często zmieniała miejsce zamieszkania. W l. 1910-1918 Theo pracował jako pasterz i sługa na Śląsku. Po 1916 r. przestał uczęszczał do Volksschule a w 1919 r. wyjechał do środkowych Niemiec, gdzie pracował w cukrowni i kopalni węgla w Mücheln. Jego dwaj starsi bracia pracowali w kopalni węgla brunatnego, najstarszy Jan pracował jako maszynista lokomotywy i dwa lata starszy Stanisław. Theo pracował jako parobek u gospodarzy, uczył się w szkole lokajów i uczęszczał do szkoły nauki jazdy, był również czeladnikiem w Saksonii. Pracował w fabryce zbrojeniowej, był dostawcą warzyw. Ze względu na różnice poglądowe tj. komunistyczne sentymenty z pracodawcą po wyborach do Reichstagu pozostał w 1924 r. bezrobotnym. Aby zatrudnić się jako kierowca u barona a potem u różnych pracodawców odbył pieszą 77 km wędrówkę do Berlina. W 1930 r. wziął ślub z Marią i miał z nią syna Horsta. Podjął naukę poprawnego pisania po otrzymaniu z wydawnictwa krytycznych uwag dot. napisanego przez niego wiersza z błędami. Po okresie bezrobocia w latach 1930-1936 Harych pracował jako ślusarz w latach 1936-1944. Dostawy przewoził własnym furgonem. Został powołany do Wehrmachtu w 1944 r., ale z powodu problemów z uszami radził sobie słabo i został przydzielony do „Kompanii Ucha” a wkrótce zwolniony z wojska.

Po 2. wojnie światowej pracował jako kamerdyner w Berlinie Wschodnim oraz pisał opowiadania do szuflady. Po podziale Berlina po wojnie na wpływy wschodnie i zachodnie, Theo mieszkał w sektorze wschodnim a jego jednoosobowa firma przewozowa została upaństwowiona. Talent pisarski Theo został doceniony w 1950 roku i umożliwił mu egzystencję jako niezależnego pisarza.

Oprócz książki dla dzieci ukazały się jego trzy powieści. W powieści „Hinter den Schwarzen Wäldern” („Za czarnymi lasami”) Theo opisał na podstawie relacji matki i rodzeństwa historię swojego biednego dzieciństwa i swojej rodziny z końca XIX wieku. Wydarzenia opisane w tej powieści rozgrywają się początkowo w Czarnymlesie, Laskach (Hetmanowie), Antoninie, Nadstawkach, Chojniku, Ostrowie i Granowcu. Theo Harych był członkiem Deutscher Schriftstellerverband i otrzymał nagrodę im . Heinricha Manna w 1954 r. W powieści „In Geiseltal” opisał Theo nędzę i bunt w środkowoniemieckich kopalniach węgla aż do powstania w 1921 r. Trzecia powieść Theo „Im Namen des Volkes” (W imię ludu) to dokument pomyłki sądowej, która dotknęła polskiego rolnika Jakubowskiego w latach dwudziestych XX wieku. Pisarz w dn. 22 lutego 1958 r. odebrał sobie życie. Jego dwaj starsi bracia: Stanisław i Józef również popełnili samobójstwo.

Literatura:

FURMANEK Jerzy. Pisarz z Doruchowa rodem. W: Gaz. Ostrow. 2004, nr 41(886) z dn. 13.10., s. 25 : fot.

FURMANEK Jerzy. Pisarz z Doruchowa rodem (cz. 2). W: Gaz. Ostrow. 2004, nr 47(897) z dn. 24.11., s. 17 : fot.

FURMANEK Jerzy. Pisarz z Doruchowa rodem (cz. 3). W: Gaz. Ostrow. 2004, nr 52(906) z dn. 29.12., s. 17 : fot.

FURMANEK Jerzy : Theo Harych (1903-1958) : Pisarz rodem z Doruchowa (cz.4). W: Gaz. Ostrow. 2005, nr 8(922) z dn. 16.02., Dod. Historyczny s. 19-20 : fot.

GRZESIEK Iwona. Korzenie i skrzydła. W: Gaz. Ostrow. 2005, nr 17(939) z dn. 27.04, s. 20-21 : fot.

HARYCH Theo. Hinter den schwarzen Wäldern. Hinter den schwarzen Wäldern (Geschichte einer Kindheit) = [Za czarnymi lasami : Opowieść o dzieciństwie]. - Berlin, Verlag Volk und Welt, 1951. - 458 s. ; 19 cm

PIETRALCZYK Kazimierz. Matka pisarza z Czarnegolasu. W: Przyg. Wieści Gminne. 2008, nr 3(52), s. 7

THEO Harych. [online]. [dostęp: 11.01.2022]. Dostępny w Internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Theo_Harych.

* Nazwa miejscowości Czarnylas to niegdyś Przygodzka Huba i być może dlatego pisano niegdyś Czarny Las. Potem, gdy nazwę zmieniono na niemiecki Schwarzwald (czyt. Szwarcwald) i prawdopodobnie stąd dzisiejsza nazwa Czarnylas. 

Danuta Helena Jonak - urodzona 18 sierpnia 1957 r. w Czarnymlesie z ojca rolnika Tadeusza (1919-04-02 - 1997-03-22) ur. Wojsławice pow. Chełm, woj. lubelskie i matki Bronisławy (1923-02-02 – 1983-07-23) z domu Szauer ur. Osada Hallerowo (Hallerowice = Horyńgród) (nazwa pochodzi od dowódcy, od Józefa Hallera; ziemię nadano żołnierzom, jako formy uhonorowania żołnierskiego trudu na mocy ustawy przyjętej przez Sejm Ustawodawczy w grudniu 1920 r.) pow. Równe woj. łuckie (obecnie Ukraina). Rodzeństwo ur. w Czarnymlesie: Elżbieta (1954-10-24 -) zamężna Wawszczyk, Józef (1956-07-14 -), Wanda (1960-02-10 - 2016-09-26) zamężna Wiatr, Ewa (1964-01-02 -) zamężna Wysocka; brat Zbigniew (1962-10-17 -) ur. w Ostrowie Wlkp. (ze względu na remont porodówki w Czarnymlesie w tym czasie). Ochrzczona w 1957 r. w kościele w Czarnymlesie, chrzestnymi byli: Helena Pakuła (1932-04-30 – 2016-01-12) i Mieczysław Netter (1926-09-04 – 2009-03-07).

Od września 1960 r. do czerwca 1964 r. uczęszczała do Państwowego Przedszkola w Czarnymlesie. Dnia 21 maja 1967 r. przystąpiła do Pierwszej Komunii Św. w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Czarnymlesie. Komunię udzielał ks. Stanisław [Zdzisław] Śliwiński z Czarnegolasu.

W l. 1964-1970 uczęszczała do Szkoły Podstawowej w Czarnymlesie. Ze względu na zaniedbania ojca w stosunku do rodziny i zaległości podatkowe z gospodarstwa, gospodarstwo to podupadało. Na gospodarstwo ojca z zobowiązaniami podatkowymi był kupiec, lecz przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej, Tomczak nie wyraził zgody na jego sprzedaż, ze względu na nieprzychylny stosunek ojca do miejscowej władzy. Ojciec kierował w stosunku do władzy wyrażenia „Precz z komuną zaraza ludzkości”. Około 1969 r. władza lokalna podzieliła dom ojca na 2 części i w jednej większej części domu (4 pokoje, kuchnia) zasiedliła rodzinę Stachów (ok. 5 osób), która była skonfliktowana ze swoją rodziną w Szklarce Przygodzkiej, przed przeprowadzką mieszkała na Świecy. Rodzinie ojca (8 osób) przydzielono mniejszą część domu (2 pokoje). Dnia 14 września 1970 r. rodzina ojca w czasie roku szkolnego była eksmitowana z Czarnegolasu do Hetmanowa (na skraju lasu) w odległości 4 km od szkoły, kościoła, przychodni lekarskiej, do gospodarstwa po Gąsiorku, obecnie należącego do Pana Nettra. Rodzina jednak nie zamieszkała w tym gospodarstwie, pozostała u ojca kuzyna Mieczysława Pakuły w Czarnymlesie. Do Hetmanowa przewieziony został dobytek rodziny, który pozostał tam do końca listopada 1970 r. [część mebli były pozostawione na dworze pod gołym niebem]. Po pisemnym zażaleniu ojca do władz centralnych PZPR w Warszawie na w/w wydarzenia, dano propozycję zamieszkania rodziny ojca w Ludwikowie, lecz ze względu na znaczne odległości do szkoły i kościoła ostatecznie ta propozycja nie została przez niego przyjęta. Zażalenie było umotywowane pobytem ojca w obozach koncentracyjnych w Oranienburgu, Sachsenhausen, Dachau (przeżycia obozowe nie przekładały się jednak na późniejsze pozytywne życie rodzinne; w Dachau, na tygodnie przed oswobodzeniem obozu zmarł brat ojca Bronisław (1913-02-02 – 1945-03-18). Ostatecznie przydzielono rodzinie ojca mieszkanie w Lewkowie w czterorodzinnym domu (1 pokój, kuchnia, komora), które zostało zaakceptowane przez niego ze względu na bliskość szkoły i kościoła oraz Ostrowa Wielkopolskiego.

Edukację podstawową kończyła w 1972 r. w Szkole Podstawowej w Lewkowie. W l. 1972-1975 uczęszczała do II LO w Ostrowie Wlkp. Naukę szkoły średniej ze względu na trudną sytuację materialną rodziny kończyła w 1976 r. w I LO dla Pracujących w Ostrowie Wlkp. podejmując w tym czasie prace w ogrodnictwie. W maju 1976 r. obroniła pracę maturalną z języka polskiego pt. „Stefan Żeromski, jako twórca narodowy, budziciel niepokoju moralnego, propagator szczerego patriotyzmu, postępu społecznego i rzetelnej pracy ludzkiej”.

Po zdaniu matury od grudnia 1976 do kwietnia 1982 pracowała, jako st. referent w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Kaliszu. W 1981 r. wyszła za mąż za Zbigniewa Wieczorka (1954-04-10 -) i od października tego roku po urodzeniu syna Patryka rozpoczęła studia zaoczne na kierunku Bibliotekoznawstwo i Informacja Naukowa na Uniwersytecie Łódzkim na Wydziale Filologicznym.

Od 1 maja 1982 r. podjęła pracę, jako młodszy bibliotekarz w Filii Biblioteki Publicznej Gminy Ostrów Wlkp. w Lewkowie. W tym okresie w Bibliotece w Lewkowie przeprowadzono generalny remont a księgozbiór został przewieziony i udostępniany na 1. piętrze Muzeum Wnętrz Pałacowych w Lewkowie. Na 3 roku studiów w 1983 r. urodziła syna Łukasza.

Od lutego 1984 r. do stycznia 1994 r. za namową byłych współpracowników powróciła do Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kaliszu na stanowisko nauczyciela-bibliotekarza, pełniąc w tym czasie kolejno funkcje: kierownika działu udostępniania, kierownika działu gromadzenia, kierownika działu opracowania i kierownika działu gromadzenia i opracowania. W uznaniu zasług i wytrwałą pracę na rzecz PBW otrzymywała nagrody dyrektora tej placówki. W dn. 1 lipca 1987 roku w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego obroniła pracę magisterską pod kierunkiem dr Józefa Robowskiego pt. „Działalność Zakładowego Ośrodka Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego im. Powstańców Wielkopolskich w Ostrowie Wielkopolskim”. Dnia 1 stycznia 1988 r. została nauczycielem mianowanym. W dniu 12 grudniu 1991 r. uzyskała dyplom I stopnia specjalizacji zawodowej w zakresie pracy bibliotecznej wydany przez Kuratorium Oświaty w Poznaniu.

Od lutego 1994 r. pełniła funkcję kierownika Filii Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kaliszu, która mieściła się w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym w Kaliszu. Filia ta obsługiwała księgozbiór Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych w Kaliszu. Po utworzeniu biblioteki szkolnej w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Kaliszu od września 1995 r. do grudnia 2006 r. została kierownikiem tej jednostki. Po rozstaniu w 2009 r. z mężem powróciła do swojego rodowego nazwiska Jonak. Będąc od stycznia 2007 r. na emeryturze, pracowała od października 2013 r. do września 2015 r. na stanowisku nauczyciela-bibliotekarza w NKJO, z zadaniami zakończenia działalności biblioteki z powodu likwidacji Kolegium.

W 2019 r. pomogła odszukać dla organizacji non profit Arolsen Archives, rodzinę Marianny Walczak, więźniarki obozu koncentracyjnego z Ravensbrück, w celu przekazania jej rodzinie pamiątek po niej.

Prowadzi działalność publicystyczną i podejmuje prace na rzecz środowiska lokalnego.