Tomasz Kołak (1989 - 1936)

Tomasz Kołak to kolejna zasłużona dla naszej Gminy postać, warta szerszej wzmianki na blogu. Regionalistka Danuta Jonak po raz kolejny sięga do źródeł i opisuje tę personę związaną z Czarnymlasem. 

Tomasz Kołak (1898-12-25 Podrzecze (pow. Gostyń), zam. Czarnylas – 1936-12-29 m. zg. Ostrów,

m. poch. (osada) Kocięba[1] Ludwików)

Tomasz Kołak urodził się 25 grudnia 1898 r. w Podrzeczu w powiecie gostyńskim. Jego rodzicami byli: rolnik Walenty Kołak i Magdalena z domu Radoła (1878-1930), był wyznania rzymsko katolickiego. Tomasz Kołak był żonaty z Walentyną z domu Zdunek, miał on dzieci i był dziadkiem [informacja z tablicy nagrobnej].

[001 Źródło: Archiwum Państwowe w Lesznie. USC Gostyń. Księga Urodzeń 1898. Akt urodzenia nr 445/1898 Tomasza Kołaka]

Po śmierci zmarłego wójta Czarnegolasu Fryderyka Schöna (1880 – 1929) (tę postać opisujemy na blogu tutaj --->LINK), dekretem z dn. 28 października 1929 r. Wojewoda Poznański, mianował na tę funkcję na obwód Czarnylas powiatu odolanowskiego, Tomasza Kołaka z Czarnegolasu. Z zawodu był kupcem, właścicielem lokalu w Czarnymlesie, w którym odbywały się zebrania m.in. Towarzystwa Pszczelarzy koła Antonin, do którego to należeli również czarnolesianie.

[002: Źródło: Orędownik Ostrowski 1929 nr 90 s. 1: Mianowanie Tomasza Kołaka]

Jak podaje Orędownik Ostrowski z dn. 17 sierpnia 1928 r. do sądów rozjemczych w powiecie odolanowskim powołani zostali m.in.: Czarnylas – przew. Fryderyk Schoen, z-ca Tomasz Kolat[!]Kołak - zam. Czarnylas; Hetmanów – przew. Michał Matyba, z-ca Adolf Schoen - zam. Hetmanów. Od 13 lutego 1929 r. Tomasz Kołak był prezesem Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Czarnymlesie. Wojskowe Biuro Historyczne w kartotece Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej posiada skan dot. Tomasza Kołaka informujący m.in. o odrzuceniu w dn. 12.06.1935 r. wniosku o odznaczenie z powodu braku pracy niepodległościowej. Bardzo często było tak, że osoby, które były wciągnięte w l. 1914-1918 do armii pruskiej i brały udział w 1. wojnie światowej a potem brały udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 i były w Straży Obywatelskiej nie były odznaczane przed 2. wojną światową. Takie osoby po 2. wojnie światowej były weryfikowane i przyznawano im należne odznaczenia i stopnie wojskowe. Tomasz Kołak mógł być powstańcem wielkopolskim, świadczy o tym Jego wiek i zaangażowanie w działalność Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Czarnymlesie. Niestety nie ma źródeł potwierdzających tego faktu, Tomasz Kołak zmarł bardzo młodo w wieku 38 lat a kartoteka w Wojskowym Biurze Historycznym nie wskazuje na formację wojskową w jakiej był. Jego udział w powstaniu mógł nie być ponownie zgłoszony do odpowiednich urzędów, które w latach późniejszych weryfikowały odrzucone wcześniej wnioski. 

[003: Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne (Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej). Kołak Tomasz]

Kolegium Administracyjne Sądu Okręgowego w Ostrowie uchwałą z dn. 06 listopada 1929 r., zatwierdziło Kołaka Tomasza kupca z Czarnegolasu na rozjemcę obwodu rozjemczego Szklarka Przygodzicka na okres trzech lat.

Prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Czarnymlesie - Tomasz Kołak i sekretarz Towarzystwa - Kazimierz Wasiela, na łamach Orędownika Ostrowskiego w 1930 r. informowali, że sztandar Towarzystwo zakupiło z własnych funduszy a nie jak krążyły pogłoski, że jakoby Michał Radziwiłł ufundował sztandar.

Wśród kandydatów do Sejmiku Powiatowego powiatu odolanowskiego podczas wyborów w dn. 8 grudnia 1929 r. był m.in. Kołak Tomasz ur. 25.12.1898 – kupiec z Czarnegolasu. 

W czerwcu 1930 r. w Czarnymlesie odbyły się zawody strzelnicze i sportowe z okazji Święta Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego Ośrodka Czarnylas, w którym uczestniczyły miejscowe organizacje: Towarzystwo Powstańców i Wojaków, Ochotnicza Straż Pożarna, Związek Młodzieży Ludowej a w jego Komitecie był m.in. wójt Tomasz Kołak. 

Tomasz Kołak, jako wójt Wójtostwa w Czarnymlesie opracowywał preliminarze budżetu na rok 1930/31; 1931/32; 1932/33; 1933/34, które udostępniał zainteresowanym do wglądu.

W latach 1931 – 1933 w miesiącu maju i październiku odbywały się zawody strzeleckie na Spalonym, dlatego też wójt Kołak zamieszczał w tym czasie w Orędowniku Ostrowskim ogłoszenia o: zamknięciu drogi Czarnylas – Spalone, wystawieniu posterunków i tablic ostrzegawczych dla ludności. Jednym z ofiarodawców nagród podczas zawodów strzeleckich Przysposobienia Wojskowego na powiat odolanowski w 1931 r. był wójt Tomasz Kołak z Czarnegolasu.

W marcu 1931 r. w Odolanowie odbył się Zjazd Delegatów Okręgu XII Towarzystwa Powstańców i Wojaków, w skład jego zarządu wszedł m.in. dh Tomasz Kołak z Czarnegolasu. Towarzystwo Powstańców i Wojaków w Czarnymlesie w 1931 r. wystawiło sztukę reżyserowaną przez kierownika szkoły Karola Haroka; w rolach tytułowych zagrali Stanisław Wasiela i Leon Cerbiński a wśród pełnej publiczności na przedstawieniu w sali Bunkowej był również prezes Towarzystwa Kołak Tomasz. 

W 1931 r. w Czarnymlesie zawiązało się Koło Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej liczące 30 członków, w którym Tomasz Kołak był ławnikiem. Dnia 18 września 1932 r. w sali Herberta Bunka w Czarnymlesie odbyła się uroczysta akademia pod przewodnictwem wójta Tomasza Kołaka, podczas, której na cele Ligii Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zebrano 77,75 zł. 

Dnia 10 lipca 1932 r. w Czarnymlesie odbył się wiec manifestacyjny pod przewodnictwem wójta Tomasza Kołaka, przeciwko zakusom niemieckim na polskie ziemie.

Tomasz Kołak był członkiem Chóru Kościelnego założonego 11 września 1932 r. w Czarnymlesie. Prezesem zarządu chóru był Józef Gładyszek a sekretarzem i dyrygentem Leon Cerbiński. Od 20 stycznia 1933 r. chórowi w zarządzie prezesował Stefan Maciejewski, wiceprezesowała Jadwiga Grafówna, sekretarzem był Kazimierz Wasiela, wicesekretarzem i bibliotekarzem Antoni Przybylski a skarbnikiem Józef Talaga. Członkami Zarządu byli: Tomasz Kołak, Jan Bzik i Jan Parzybok. 

W Czarnymlesie w dn. 18 grudnia 1932 r. w lokalu wyborczym mieszczącym się w miejscowej szkole, przewodniczącym 8 Okręgowej Komisji Wyborczej do Sejmiku Powiatowego Powiatu Ostrowskiego był Tomasz Kołak.

We wrześniu 1933 r. w Czarnymlesie zawiązał się Wójtowski Komitet Propagandy Strzelectwa na obwód Wójtostwa Czarnylas, którego przewodniczącym był wójt Tomasz Kołak, sekretarzem – Kazimierz Wasiela, a kierownikiem strzelania – nauczyciel Edmund Wielicki.

Pod koniec września 1933 r. zawiązał się Wójtowski Komitet Propagandy 6% Pożyczki Narodowej na obwód Czarnylas, którego przewodniczącym został Tomasz Kołak a sekretarzem – Stanisław Wasiela.

W 1935 r. powołane zostały nowe gminy zbiorowe m.in.: gmina Czarnylas z siedzibą w Czarnymlesie i należały do niej m.in. Czarnylas i Hetmanów, a wójtem był Tomasz Kołak, sekretarzem Zmyślony.

Tomasz Kołak wchodził w skład następujących Komitetów:

• 1929 r. - Komitet Honorowy „Dni Przeciwgruźliczych” w Odolanowie;
• 1930 r. - Komitet Organizacyjny Święta Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego Ośrodka Czarnylas; 
• 1930 r. - Powiatowy Komitet „Miesiąc Pomorza” – członek;
• 1931 r. - Powiatowy Komitet „Tygodnia zbiórki dla powodzian” na powiat odolanowski; 
• 1933 r. - Komitet Budowy Pomnika Pierwszego Marszałka Polski J[ózefa] Piłsudskiego w Ostrowie - członek;
• 1933 r. - Wójtowski Komitet Propagandy Strzelectwa – przewodniczący;
• 1933 r. - Powiatowy Komitet Obywatelski Pożyczki Narodowej;
• 1933 r. - Wójtowski Komitet Propagandy 6% Pożyczki Narodowej na obwód Czarnylas - przewodniczący;
• 1933 r. - Komitet Rady Powiatowej B.B.W.R. [Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego] - członek; 
• 1933 r. - Komitet Honorowy zbiórki na Fundusz Szkolnictwa Polskiego Zagranicą. 
• 
  

Za swoją działalność Tomasz Kołak w 1933 r. został odznaczony „Brązowym Krzyżem Zasługi” a dn. 19.03.1934 r. „Srebrnym Krzyżem Zasługi”.

Tomasz Kołak zmarł 29 grudnia 1936 r. w wieku 38 lat w Szpitalu Powiatowym w Ostrowie. 

0. [004: Źródło: Archiwum Państwowe w Kaliszu. Akta Sądu Grodzkiego w Odolanowie sygn. 937 s. 3. Dokument śmierci nr 359 Tomasza Kołaka wydany 27 stycznia 1937]

Starosta Powiatowy Ostrowski dr Ekkert w nekrologu tak napisał o samorządowcu: „…W ś.p. Zmarłym traci samorząd powiatu ostrowskiego wybitnie dzielnego i sumiennego pracownika, który do ostatniej chwili pełnił gorliwie obowiązki swoje na powierzonym mu stanowisku...” 

Tomasz Kołak pochowany został na cmentarzu w Kociębie Ludwików obok matki Magdaleny Kołak (1878-1930).

[005: Źródło: Fot. Danuta Jonak. Grób Tomasza Kołaka (po prawej) i jego matki Magdaleny Kołak (po lewej) w Kociębie Ludwików]

Przed 2. wojną światową przyjętym zwyczajem samorządowców i organizacji pożytku publicznego było ofiarowywanie zamiast wieńca na trumnę, datków m.in. na zatrudnienie bezrobotnych, na cele pomocy zimowej dla bezrobotnych, na pomoc dla biednych. Tak też było w przypadku pogrzebu śp. Tomasza Kołaka, wójt Mielicki na łamach Dziennika Ostrowskiego na początku 1937 r. poinformował, że przewodniczący Wydziału Powiatowego dr Józef Ekkert zamiast wieńca na trumnę śp. Tomasza Kołaka, wójta gminy Czarnylas, złożył kwotę 50 zł na zatrudnienie bezrobotnych w pow. ostrowskim a Zarząd Gminy Odolanów przekazał kwotę 20 zł na cele pomocy zimowej dla bezrobotnych.

[006: Źródło: Dziennik Ostrowski 1937 z dn.06.01., nr 4. Śp. Tomasz Kołak]

Bibliografia:

1. ANTONIN. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 81, s. [3]

2. ANTONIN. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 19, s. [2]

3. ARCHIWUM Państwowe w Lesznie. Urząd Stanu Cywilnego Gostyń. Księga urodzin 1898-1898. 34/416/0/1.1/139. Akt urodzenia nr 445. [online]. [dostęp 07.06.2022]. Dostępny w Internecie:

https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/de/jednostka/-/jednostka/2757480?_Jednostka_delta=20&_Jednostka_resetCur=false&_Jednostka_cur=23&_Jednostka_id_jednostki=2757480

4. ARCHIWUM Państwowe w Kaliszu. Sąd Grodzki w Odolanowie. Sygn. Akt 937 s. 3. Dokument śmierci Nr 359 / Województwo Poznańskie Urząd Stanu Cywilnego Ostrów /Wlkp./ z dn. 30 grudnia 1936, wydany 27 stycznia 1937 do Sądu Grodzkiego w Odolanowie.

5. CZARNYLAS. W: Orędownik Ostrowski. 1929, nr 11, s. [1] 

6. CZARNYLAS. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 103, s. [2]

7. CZARNYLAS. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 77, s. [2]

8. CZARNYLAS. W: Orędownik Ostrowski. 1933, [nr 80] z dn. 06.10., Dod. s. [1]

9. DEKORACJA odznaczonych. W: Orędownik Ostrowski. 1934, nr 24, s. [1]

10. K. Święto P.W. [Przysposobienia Wojskowego] i W.F. [Wychowania Fizycznego] Ośrodka Czarnylas / K. W: Orędownik Ostrowski. 1930, nr 56, s. [3]

11. KRONIKA z dn. 2.01.[1937 r.]: Zgony. W: Dzien. Ostrow. 1937, nr 2, s. [6]

12. LAJ. Czarnylas / Laj. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 16, s. [2]

13. MARSZAŁ Karol. Ostrów Wielkopolski : miasto chórów i orkiestr : zarys działalności amatorskiego ruchu muzycznego ziemi ostrowskiej. - Poznań : Uni-Druk, 2004. - 200 s. : fot. ; 26 cm

14. NEKROLOG. W: Dzien. Ostrow. 1937, nr 1, s. [6]. W: Orędownik Ostrowski. 1937, nr 1, s. [4]

15. NOWE gminy zbiorowe. W: Orędownik Ostrowski. 1935, nr 28, s. [1]

16. OBYWATELE! Młodzieży Polska!. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 8, s. [1]

17. ODEZWA do społeczeństwa ostrowskiego. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 54, s. [1]

18. ODOLANÓW. W: Orędownik Ostrowski. 1929, nr 95, s. [2]

19. ODOLANÓW. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 27, s. [2]

20. ODZNACZENIA. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 92, s. [1]

21. OGŁOSZENIA 8 Okręg[owych] Komisyj Wyborczych do Sejmiku Pow[iatowego] Powiatu Ostrowskiego. (Listy kandydatów – Biura głosowania) [w dn. 18.12.1932 r.]. W: Orędownik Ostrowski. 1932, [nr 95] z dn. 25.11., Nadzwyczajny Dod., s. 2, 5-6

22. OSTRZEŻENIE!. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 38, s. [1]

23. OSTRZEŻENIE!. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 43, s. [1]

24. OSTRZEŻENIE!. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 82, s. [1]

25. OŚRODKOWE Święto W.F. i P.W. w Odolanowie. W: Orędownik Ostrowski. 1932, [nr 48] z dn. 14.06., Dod. s. [1]

26. PODAJĘ do publicznej wiadomości, że Kolegjum Administracyjne Sądu Okręgowego w Ostrowie zatwierdziło uchwałą z dn. 06.11.1929 r., na przeciąg trzech lat wybór... W. Orędownik Ostrowski. 1929, nr 95, s. [1]

27. PODZIĘKOWANIE. W: Orędownik Ostrowski. 1932, nr 47, s. [2]

28. POWIATOWY Komitet „Miesiąc Pomorza”. W: Orędownik Ostrowski. 1930, [nr 95] z dn. 28.11., Dod. s. [1]

29. POWIATOWY Komitet Obywatelski Pożyczki Narodowej. W: Orędownik Ostrowski. 1933, nr 75, s. [1]

30. POWIATOWY Komitet „Tygodnia zbiórki dla powodzian” na powiat odolanowski. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 50, s. [1]

31. PRELIMINARZ budżetu Wójtostwa w Czarnymlesie. W: Orędownik Ostrowski. 1929, nr 103, s. [1]

32. PRELIMINARZ budżetu Wójtostwa w Czarnymlesie na rok 1931/32. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 8, s. [1] 

33. PRELIMINARZ budżetu Wójtostwa Obwodowego w Czarnymlesie na rok 1932/33. W: Orędownik Ostrowski. 1931, nr 101, s. [1]

34. PROJEKT budżetu Wójtostwa w Czarnymlesie. W: Orędownik Ostrowski. 1932, nr 97, s. [1]

35. SPRAWOZDANIE z zawodów strzeleckich. W: Orędownik Ostrowski. 1931, [nr 90] z dn. 10.11., Dod. s. [1] 

36. Ś.P. Tomasz Kołak. W: Dzien. Ostrow.1937 z dn. 06.01., nr 4, s. 6

37. URZĄD stanu cywilnego w Ostrowie : Zgony. W: Orędownik Ostrowski. 1937, [nr 3] z dn. 08.01., Dod., s. [2]

38. W. Wiec manifestacyjny w Czarnymlesie / W. W: Orędownik Ostrowski. 1932, nr 56, s. [2]

39. W sprawie mianowania wójta na obw[ód] Czarnylas. W: Orędownik Ostrowski. 1929, nr 90 z dn.08.11., s.[1]

40. WOJSKOWE Biuro Historyczne : Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej. [online]. [dostęp 11.09.2019].Dostępny w Internecie:

https://wbh.wp.mil.pl/c/scans/kartoteki/KOKO-KOLA/Koko_Kola_2969.jpg

41. WYBORY do Sejmiku Powiat[owego] (pow. odolanowskiego) w niedzielę 8. grudnia 1929 r. W: Orędownik Ostrowski. 1929, [nr 91] z dn. 12.11., Dod. s. [1]

42. WYJAŚNIENIE. W: Orędownik Ostrowski. 1930, nr 92, s. [4] 

43. WYKAZ urzędowych nazw miejscowości i ich części. [online]. [dostęp 08.11.2022]. Dostępny w Internecie:Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części : obwieszczenie​_ministra​_swia​_ws​_wykazu​_urzedowych​_nazw​_miejscowosci​_i​_ich​_czesci​_2

44. Z 9.Tygodnia L.O.P.P. w Czarnymlesie. W: Orędownik Ostrowski. 1932, nr 79, s. [2] 

45. Z urzędów. W: Orędownik Ostrowski. 1928, [nr 66] z dn. 17.08., Dod. s. [1]

Oprac. Danuta Jonak

[1] ) Nazwa miejscowości Kocięba, w niektórych źródłach zapisana jako Kociemba. Nazwę reguluje „Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części”.