Stawy Przygodzickie: Tradycja, dzierżawa i kryzys

Oddaję w Państwa ręce opracowanie, którego przygotowanie wynikało z potrzeby zebrania w jednym miejscu rzetelnych informacji o kompleksie Stawów Przygodzickich – miejscu o wyjątkowym znaczeniu przyrodniczym, ale też gospodarczym i społecznym. Przez lata stawy te były miejscem stabilnej hodowli ryb, ważnym punktem lokalnej tożsamości oraz kluczowym elementem ekosystemu Doliny Baryczy. W ostatnich latach stały się jednak również przedmiotem konfliktów, napięć i realnych zagrożeń związanych z brakiem ciągłości dzierżawy oraz niewystarczającym wsparciem instytucjonalnym.

Zdecydowałem się na przygotowanie tej publikacji, by uporządkować fakty, przeanalizować dostępne dane oraz przedstawić możliwe scenariusze przyszłości. Bazuję na źródłach prasowych, dokumentach urzędowych i wypowiedziach osób bezpośrednio zaangażowanych w zarządzanie tym obszarem. Unikam patosu, emocjonalnych ocen i jednostronnych interpretacji. Moim celem była rzetelność – zarówno wobec historii tego miejsca, jak i aktualnych uwarunkowań prawnych, hydrologicznych czy administracyjnych.

Mam nadzieję, że publikacja ta posłuży jako materiał pomocniczy w dalszych decyzjach – zarówno na poziomie lokalnym, jak i regionalnym. Stawy Przygodzickie wymagają dziś nie tylko opieki, ale przede wszystkim mądrej, długofalowej strategii. Ich wartość nie sprowadza się bowiem jedynie do tradycji rybackiej – to ważny rezerwuar wody, siedlisko chronionych gatunków i punkt odniesienia w dyskusji o przyszłości zarządzania krajobrazem przyrodniczym w Polsce.

Tomasz Wojciechowski

Rozdział 1: Wprowadzenie – geograficzne i gospodarcze znaczenie Stawów Przygodzickich 

Stawy Przygodzickie to rozległy kompleks stawów rybnych, zlokalizowany w południowej części województwa wielkopolskiego, w gminie Przygodzice, w dolinie rzeki Barycz. Obszar ten leży na styku historycznych ziem Wielkopolski i Dolnego Śląska, będąc jednocześnie ważnym elementem szerszego układu przyrodniczego – Doliny Baryczy. Cały kompleks obejmuje około 730 hektarów powierzchni wodnej, z czego większość stanowią dwa główne zespoły: Przygodzice–Trzcieliny oraz Dębnica–Kocięba, a także mniejsze zbiorniki śródleśne i stawy rekreacyjne. 

Na tym terenie znajduje się około 70 stawów o różnej wielkości – od niewielkich zbiorników poniżej 1 ha, aż po największy Trzcielin Wielki, który obecnie zajmuje powierzchnię 112 ha. Większość tych akwenów zasilana jest przez rzekę Barycz oraz jej mniejsze dopływy. Historyczne przekształcenia koryta rzeki, w tym przekopanie nowego koryta omijającego Trzcielin Wielki w XIX wieku, miały kluczowe znaczenie dla rozwoju lokalnej gospodarki rybackiej i zarządzania zasobami wodnymi. 

Znaczenie Stawów Przygodzickich jest jednak znacznie szersze niż tylko gospodarka rybacka. Obszar ten pełni równocześnie kilka funkcji: 

1. Hydrologiczną i przeciwpowodziową – Zdolność retencyjna stawów wynosi około 5,5 miliona metrów sześciennych. W okresach intensywnych opadów lub roztopów są one w stanie przejąć nadmiar wód, zmniejszając ryzyko powodzi w okolicznych terenach wiejskich, gdzie przeważają użytki rolne i niewielkie skupiska ludności. 

2. Ekologiczną – Położone w granicach Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”, który jest największym parkiem tego typu w Polsce (utworzonym w 1993 roku), stawy stanowią również część obszaru Natura 2000 – „Dolina Baryczy” oraz rezerwatu ornitologicznego „Stawy Milickie”. To jedno z najważniejszych siedlisk ptaków wodnych w południowej Polsce, gdzie stwierdzono występowanie ponad 275 gatunków ptaków, w tym około 170 lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych. 

3. Społeczno-gospodarczą – Przez dziesięciolecia stawy pełniły funkcję gospodarczą, będąc miejscem produkcji ryb (głównie karpia) na skalę regionalną i krajową. Wokół stawów ukształtowała się lokalna kultura rybacka, a także praktyki dziedziczone w rodzinnych gospodarstwach, jak również wykształciło się zaplecze techniczne i logistyczne (magazyny, przepompownie, sieci rowów i grobli). Dodatkowo stawy stanowią potencjalną atrakcję turystyczną – dostępność wież widokowych i szlaków pieszych oraz rowerowych czyni z nich miejsce interesujące dla miłośników przyrody, ornitologów i fotografów. 

4. Edukacyjną i naukową – Bogactwo przyrodnicze i hydrologiczne tego terenu powoduje, że stawy są przedmiotem badań i obserwacji naukowych, a także miejscem realizacji programów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży. W lokalnych szkołach realizowane są programy przyrodnicze, które bazują na zasobach fauny i flory tego obszaru. 

Niniejsze opracowanie ma na celu dostarczenie pełnego, syntetycznego i obiektywnego opisu tego, czym są Stawy Przygodzickie, jaka była ich historia, w jakim punkcie obecnie się znajdują oraz co czeka je w przyszłości. Szczególna uwaga poświęcona zostanie analizie konfliktu o dzierżawę, który w ostatnich latach nabrał intensywności i wskazuje na głębsze problemy systemowe w zarządzaniu środowiskiem naturalnym w Polsce. 

Rozdział 2: Zarys historyczny stawów – od cystersów po dzierżawców XXI wieku 

Historia Stawów Przygodzickich to dzieje ścisłego powiązania człowieka z wodą i przyrodą. Choć największy staw – Trzcielin Wielki – datowany jest na około 1400 rok, archeologiczne i historyczne przesłanki wskazują, że początki zagospodarowania tego terenu przez człowieka sięgają jeszcze wcześniej, prawdopodobnie XII wieku. To właśnie w tym okresie, zgodnie z przekazami, zakon cystersów zbudował pierwsze groble i zorganizował podstawowe systemy retencyjne w celu ochrony zamku w Odolanowie przed powodzią. 

2.1. Średniowieczne początki gospodarki wodnej 

Zakony cysterskie, znane z nowatorskiego podejścia do hydrotechniki i rolnictwa, przyczyniły się do rozwoju całego systemu stawów. Przez stulecia prowadzili oni melioracje, budowali nowe groble, kanały, a także młyny wodne. Gospodarka rybacka była integralną częścią funkcjonowania klasztorów, które dostarczały karpia i inne ryby na potrzeby postnych dni w kalendarzu liturgicznym. 

Tradycja zakładania stawów rybnych w dolinach rzecznych była kontynuowana przez kolejnych właścicieli tych ziem, a już w XVI wieku, jak wynika z dokumentów lokacyjnych i kartograficznych, stawy w Przygodzicach były ważnym ośrodkiem produkcji ryb w regionie. 

2.2. Własność magnacka i rozwój w XVIII wieku 

W epoce nowożytnej tereny Przygodzic znalazły się w rękach magnackiego rodu Radziwiłłów. Szczególnie w drugiej połowie XVIII wieku nastąpiła intensyfikacja gospodarki rybnej. Wprowadzono regularne plany zarybiania, system rotacyjny użytkowania stawów oraz nowe technologie zarządzania wodą. Z czasem karp z Przygodzic stał się rozpoznawalny w różnych częściach Rzeczypospolitej, trafiając na stoły arystokracji i mieszczaństwa. Był też eksportowany, co wskazuje na wysoką jakość produkcji i organizacji pracy w ówczesnych dobrach radziwiłłowskich. 

2.3. Zmiany w XIX i XX wieku 

Do końca XIX wieku największy zbiornik – Trzcielin – był naturalnie zasilany przez rzekę Barycz. W latach 1890–1900 przekopano nowe koryto rzeki, omijające zbiornik. Pozwoliło to na lepsze regulowanie poziomu wody i bardziej efektywne gospodarowanie akwenem, ale także oddzieliło go od bezpośredniego nurtu rzecznego. Proces ten jest uważany za kluczowy moment w przekształceniu Trzcielina z naturalnego zbiornika wodnego w typowy staw rybny z kontrolowaną gospodarką wodną. 

W okresie międzywojennym (1920–1939) oraz podczas II wojny światowej kontynuowano rozwój infrastruktury – budowano nowe stawy, łączono mniejsze akweny w większe kompleksy, wprowadzano nowe gatunki ryb. Po wojnie, w okresie Polski Ludowej, stawy zostały znacjonalizowane i włączone w struktury Państwowego Gospodarstwa Rybackiego. 

2.4. Transformacja ustrojowa i narodziny dzierżawy 

Po 1989 roku rozpoczął się proces prywatyzacji i restrukturyzacji państwowych gospodarstw. Stawy przeszły w zarząd Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR). W 1999 roku rozpoczęła się trwająca 26 lat dzierżawa przez Gospodarstwo Rybackie z Przygodzic, prowadzone przez Marka Trzcielińskiego i Wiesława Michalskiego.

W tym czasie prowadzono produkcyjną hodowlę karpia w systemie rotacyjnym, opartym na zasadach zrównoważonego rybactwa. Zachowano wiele tradycyjnych technik, w tym ręczne odłowy oraz karmienie ryb naturalną paszą (zbożem). Okres ten przyniósł stabilizację produkcji, rozwój lokalnej marki karpia z Przygodzic oraz integrację gospodarstwa z lokalną społecznością i ekosystemem. 

2.5. Dziedzictwo i znaczenie historyczne 

Dziś dziedzictwo historyczne Stawów Przygodzickich przejawia się nie tylko w formie fizycznej – w groblach, kanałach, przepompowniach – ale także w lokalnej tożsamości kulturowej. Wielu mieszkańców regionu nadal pamięta czasy pracy przy odłowach, a świąteczny karp z Przygodzic ma status lokalnego dobra kulturowego. 

Rozdział 3: Przyrodnicze znaczenie stawów – bioróżnorodność, ochrona i zagrożenia 

Stawy Przygodzickie, położone w sercu Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”, to nie tylko miejsce prowadzenia hodowli ryb, ale przede wszystkim niezwykle cenny obszar przyrodniczy. Znajdują się one w granicach kilku form ochrony przyrody: parku krajobrazowego, obszaru Natura 2000 (zarówno ptasiego, jak i siedliskowego) oraz leśnego kompleksu promocyjnego „Lasy Rychtalskie”. Łączna powierzchnia kompleksu przekracza 730 hektarów, a jego znaczenie ekologiczne ma wymiar krajowy i europejski. 

3.1. Różnorodność awifauny 

Największą wartością przyrodniczą Stawów Przygodzickich jest ich znaczenie dla ptaków wodnych i błotnych. Obserwatorzy i ornitolodzy stwierdzili tu obecność około 275 gatunków ptaków, z czego 170 to gatunki lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe. Jest to równowartość około 60% całkowitej awifauny Polski. 

Wśród szczególnie cennych gatunków, które znalazły się na liście „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”, wymienić należy: 

• bąka (Botaurus stellaris), 

• bociana czarnego (Ciconia nigra), 

• gągoła (Bucephala clangula), 

• kropiatkę (Porzana porzana), 

• zielonkę (Porzana parva), 

• sieweczkę obrożną (Charadrius hiaticula), 

• wąsatkę (Panurus biarmicus). 

Dodatkowo, na przelotach i zimowiskach zaobserwowano rzadkie gatunki, takie jak: pelikan kędzierzawy (Pelecanus crispus), ibis kasztanowaty (Plegadis falcinellus), czapla modronosa (Ardea modesta), mewa obrożna (Larus delawarensis) oraz orlica (Haliaeetus albicilla). 

Obszar ten jest niezwykle ważnym przystankiem dla tysięcy ptaków migrujących, szczególnie w okresie jesiennym i wiosennym, kiedy to liczba osobników jednego gatunku może sięgać kilku tysięcy. 

3.2. Fauna płazów, gadów, ssaków i owadów 

Bogactwo biologiczne Stawów Przygodzickich nie ogranicza się jedynie do ptaków. W granicach kompleksu zaobserwowano: 

• niemal wszystkie gatunki żab zielonych i brunatnych, 

• rzekotkę drzewną (Hyla arborea), 

• żmiję zygzakowatą (Vipera berus), 

• jaszczurkę żyworodną (Zootoca vivipara), 

• padalca (Anguis fragilis) i zaskrońca (Natrix natrix). 

Spośród ssaków odnotowano obecność: 

• wydry europejskiej (Lutra lutra), 

• bobra europejskiego (Castor fiber), 

• piżmaka (Ondatra zibethicus), 

• dzika (Sus scrofa), 

• jelenia (Cervus elaphus), 

• jenota (Nyctereutes procyonoides), 

• borsuka (Meles meles), 

• kilkunastu gatunków nietoperzy. 

W obrębie stawów występuje również bardzo bogata entomofauna – zidentyfikowano ponad 40 gatunków ważek, w tym gatunki typowe dla ekosystemów wodnych, jak i związane z ekosystemami leśnymi i łąkowymi. 

3.3. Siedliska i roślinność 

Mimo licznych modernizacji i odmulania, wiele zbiorników zachowało charakter starych jezior eutroficznych. Ich brzegi porastają gęste szuwary z dominującą trzciną pospolitą (Phragmites australis), tatarakiem (Acorus calamus), pałką wodną (Typha latifolia) i sitowiem. Istniejące lub okresowo powstające wyspy tworzą dogodne warunki do gniazdowania wielu gatunków ptaków wodno-błotnych. 

Wyspy te powstają w wyniku nagromadzenia materiału organicznego, kożuchów roślinnych, jak również jako sztucznie usypane groble. Ich trwałość i topografia są zmienne – od pływających kożuchów po trwałe wzniesienia ziemne. 

3.4. Zagrożenia dla przyrody 

Stawy, mimo ochrony prawnej, nie są wolne od zagrożeń. Najczęściej wskazywane problemy to: 

• zarastanie płycizn i wysp, co prowadzi do zaniku siedlisk dla ptaków wodno-błotnych, 

• drapieżnictwo lisów i jenotów, które atakują lęgi, 

• nielegalne polowania, szczególnie w okresie lęgowym, 

• spadek liczby ptaków gniazdujących z powodu zmian w gospodarce rybackiej, 

• brak tablic informacyjnych i infrastruktury edukacyjnej. 

Zmiany klimatyczne, w tym coraz częstsze susze i nieregularne opady, stanowią dodatkowe zagrożenie dla retencji wodnej i stabilności lokalnych populacji fauny. 

3.5. Wartość edukacyjna i turystyczna 

Stawy pełnią również funkcję edukacyjną. W lokalnych szkołach prowadzone są programy przyrodnicze, które opierają się na bezpośrednim kontakcie uczniów z naturą. Jednocześnie wieża widokowa przy Trzcielinie Nowym oraz liczne szlaki piesze i rowerowe stanowią bazę do rozwijania turystyki ornitologicznej i ekologicznej. 

Rozdział 4: Gospodarka rybacka – analiza dzierżawy, uwarunkowań i przemian 

Gospodarka rybacka prowadzona na Stawach Przygodzickich przez wiele dziesięcioleci była jednym z filarów lokalnej tożsamości gospodarczej gminy Przygodzice. Tradycja chowu karpia, kontynuowana od średniowiecza, przetrwała czasy feudalne, przemiany ustrojowe i transformację gospodarczą lat 90. XX wieku. Od 1999 roku aż do marca 2025 roku, gospodarowanie tymi akwenami prowadziło Gospodarstwo Rybackie Przygodzice, które dzierżawiło ponad 600 ha stawów należących do Skarbu Państwa. 

4.1. Struktura dzierżawy i zakres działalności 

Dzierżawa realizowana była na podstawie umowy zawartej z Agencją Nieruchomości Rolnych (obecnie Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa). Gospodarstwo zarządzane przez Marka Trzcielińskiego i Wiesława Michalskiego prowadziło zrównoważoną hodowlę karpia królewskiego w cyklach trzyletnich, zgodnie z tradycyjną metodyką. Na co dzień gospodarstwo zatrudniało około 15 osób, jednak w sezonie odłowów (jesień) ta liczba wzrastała kilkukrotnie. 

Produkcja opierała się na klasycznej metodzie chowu: tarlaki, narybek, kroczek i karp konsumpcyjny. Ryby karmiono głównie naturalnym zbożem – pszenicą i jęczmieniem, co miało wpływ na ich smak i jakość. Roczna produkcja wahała się od 300 do 500 ton, przy czym zdecydowana większość trafiała do sprzedaży detalicznej i hurtowej w okresie przedświątecznym. 

4.2. Problemy administracyjne i hydrologiczne 

W ostatnich latach funkcjonowania gospodarstwa pojawiły się poważne trudności, które dzierżawcy wskazywali jako główne przyczyny decyzji o zakończeniu działalności. W wywiadach i oświadczeniach (m.in. dla WLKP24, 25.01.2022) Marek Trzcieliński podkreślał: 

„Chyba od 20 lat nie było tutaj porządnych prac melioracyjnych. Rzeka powinna być pogłębiona o przynajmniej pół metra, samo wycinanie roślin nic nie da”. 

Zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym wydanym przez Starostę Ostrowskiego w 2016 roku, dzierżawca zobowiązany był do utrzymywania urządzeń wodnych, konserwacji rzeki Barycz poniżej kompleksu stawów na długości około 1,2 km, koszenia skarp i odmulania dna cieku. Jednak, jak wskazują dokumenty i korespondencje, obowiązki te były przedmiotem sporu. 

Wody Polskie, w komunikacie z 2.12.2021, podkreśliły: 

„Użytkownik stawów jest zobowiązany do realizacji szeregu zadań utrzymaniowych, w tym także odmulania i usuwania zatorów. Wysłaliśmy pisma przypominające, ale nie otrzymaliśmy odpowiedzi.” 

Z kolei przedstawiciele Gospodarstwa Rybackiego ripostowali, że ich działania były utrudnione przez długie procedury środowiskowe, brak zgód na ingerencję w obszarach Natura 2000 oraz nieprzewidywalność decyzji Wód Polskich. 

4.3. Koszty prowadzenia hodowli i opłacalność 

W rozmowie z lokalnymi mediami w 2025 roku Marek Trzcieliński przyznał, że jednym z powodów zakończenia dzierżawy były rosnące koszty działalności. Wskazywał m.in. na: 

• wysokie opłaty dzierżawne (ustalane według przelicznika ceny pszenicy – w 2024 roku było to około 110–115 zł za kwintal razy 3,5 tys. kwintali), 

• podatki lokalne, 

• koszty energii, wody, pracownicze oraz inwestycji infrastrukturalnych. 

„Roczne opłaty do samych instytucji państwowych to kilkaset tysięcy złotych. Praca jest specyficzna, więc nie chciałbym wymieniać załogi, szkoda mi tych ludzi i myślę, że nowy dzierżawca ich zatrudni” – mówił w jednym z wywiadów. 

4.4. Rybackość a środowisko 

Paradoksalnie, produkcja ryb, która przez dziesięciolecia była uznawana za zagrożenie dla środowiska, z czasem okazała się jego fundamentem. Karpie nie tylko podtrzymywały gospodarcze znaczenie stawów, ale również – poprzez paszę i poruszanie osadów denne – wpływały na utrzymanie bioróżnorodności. 

Jak podkreśla Paweł T. Dolata, przyrodnik i prawnik: 

„Gdyby nie Barycz i jej dopływy, nie powstałyby stawy rybne i nie byłoby rybactwa. Z kolei stawy mają ogromne znaczenie dla fauny i flory. Bez gospodarki rybackiej nie byłoby bogatego siedliska ptaków i ogólnie obszaru o wielkiej wartości przyrodniczej.” 

4.5. Zakończenie dzierżawy – konsekwencje i wyzwania

W marcu 2025 roku Gospodarstwo Rybackie oficjalnie zakończyło dzierżawę. Zgodnie z przepisami, miało obowiązek oddać stawy opróżnione z wody. Ten fakt wywołał zaniepokojenie wśród mieszkańców, samorządowców i ekologów. Brak wody na powierzchni 800 ha mógłby skutkować: 

• suszą rolniczą, 

• zanikaniem siedlisk ptactwa wodnego, 

• stepowieniem terenów przyległych, 

• obniżeniem poziomu wód gruntowych, co zagrażało zaopatrzeniu studni. 

W reakcji na sytuację podjęto działania interwencyjne, o których szerzej opowiada kolejny rozdział. 

Rozdział 6: Koniec epoki gospodarstwa rybackiego – chronologia decyzji i ich konsekwencje 

Dzierżawa kompleksu Stawów Przygodzickich przez Gospodarstwo Rybackie z Przygodzic trwała nieprzerwanie przez 26 lat – od 1999 do marca 2025 roku. Przez ponad dwie dekady przedsiębiorstwo prowadzone przez Marka Trzcielińskiego i Wiesława Michalskiego było symbolem kontynuacji lokalnych tradycji rybackich, stabilności produkcji karpia i współpracy z lokalną społecznością. 

Jednak od drugiej połowy drugiej dekady XXI wieku zaczęły pojawiać się sygnały, że sytuacja ekonomiczna i środowiskowa gospodarstwa ulega pogorszeniu. Decyzja o zakończeniu dzierżawy nie była przypadkowa ani nagła – miała swoje wyraźne zapowiedzi. 

6.1. Pierwsze sygnały – 2020–2021 

Już w 2020 roku Marek Trzcieliński w rozmowach nieoficjalnych z przedstawicielami samorządu gminy Przygodzice wskazywał na trudności z utrzymaniem rentowności hodowli. Wskazywał m.in. na: 

• rosnące koszty dzierżawy i opłat środowiskowych, 

• brak inwestycji w infrastrukturę wodną, 

• problemy kadrowe (brak młodych pracowników, brak następców). 

W październiku 2021 roku, w artykułach lokalnych mediów (m.in. WLKP24.info, 19 listopada 2021 i 23 listopada 2021), po raz pierwszy publicznie padły informacje o realnym zagrożeniu rezygnacją z dzierżawy. Wielkopolska Izba Rolnicza alarmowała wtedy: 

„Zaniedbania Wód Polskich względem rzeki Barycz i jej dopływów zmuszają Gospodarstwo Rybackie z Przygodzic do rezygnacji z dzierżawienia stawów rybnych.” 

6.2. Jasna zapowiedź rezygnacji – grudzień 2021 

2 grudnia 2021 roku, w artykule opublikowanym przez Kurier Ostrowski, padła pierwsza konkretna deklaracja ze strony dzierżawców o planowanej rezygnacji. Informacje zostały potwierdzone przez rzecznika Wód Polskich, który odniósł się do zarzutów rybaków, jednocześnie przypominając o obowiązkach konserwacyjnych spoczywających na gospodarstwie. 

W tym samym czasie Gospodarstwo Rybackie nie odpowiedziało na wezwanie Wód Polskich do przedstawienia informacji o realizacji zadań narzuconych decyzją wodnoprawną. Konflikt uległ pogłębieniu. 

6.3. Decyzja ostateczna – styczeń 2022 

W styczniu 2022 roku zapadła oficjalna decyzja – Marek Trzcieliński, w rozmowie z dziennikarzami, potwierdził, że gospodarstwo zakończy działalność w 2025 roku, wraz z końcem obowiązującej dzierżawy. Decyzja była motywowana nie tylko względami ekonomicznymi, ale również osobistymi: 

„Nie mamy następców, weszliśmy w wiek emerytalny. Nie jesteśmy już w stanie tego dłużej prowadzić.” (WLKP24.info, 25 stycznia 2022) 

6.4. Ostatnie miesiące działalności – luty–marzec 2025 

W marcu 2025 roku formalnie zakończyła się dzierżawa. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, dotychczasowi najemcy musieli opróżnić stawy z wody. Wzbudziło to ogromne obawy wśród lokalnej społeczności i środowisk przyrodniczych, ponieważ: 

• brak wody groził katastrofą dla ekosystemu 800 ha stawów, 

• zagrażał retencji w dolinie Baryczy, 

• mógł doprowadzić do stepowienia terenu i suszy rolniczej. 

Wójt gminy Przygodzice Krzysztof Rasiak podjął interwencję, a w dniach 12–14 marca 2025 roku zorganizowano naradę z udziałem samorządowców, KOWR, Wód Polskich, Lasów Państwowych oraz przedstawicieli rządu i parlamentu. Na spotkaniu zawarto ustne porozumienie z dotychczasowymi dzierżawcami, którzy za opłatą mieli zapewnić utrzymanie poziomu wody do czasu rozstrzygnięcia nowego przetargu. 

„Zanim przejdą na zapowiadaną emeryturę, czeka ich jeszcze do spełnienia ważne zadanie” – podkreślono na łamach WLKP24.info (15 marca 2025). 

Rozdział 7: Działania interwencyjne – stan przejściowy po zakończeniu dzierżawy 

Zakończenie 26-letniego okresu dzierżawy Stawów Przygodzickich przez Gospodarstwo Rybackie w marcu 2025 roku postawiło lokalne władze i instytucje państwowe przed pilnym wyzwaniem – zabezpieczenia ekologicznej i hydrologicznej funkcji kompleksu. Wobec braku nowego dzierżawcy, a przy obowiązku opróżnienia stawów, istniało realne ryzyko wystąpienia katastrofy przyrodniczej na skalę regionalną. 

7.1. Zagrożenie związane z opróżnieniem stawów 

Zgodnie z przepisami, przekazanie majątku Skarbu Państwa po zakończeniu dzierżawy wymaga oddania obiektu w stanie „nieeksploatowanym”, co w przypadku stawów rybnych oznacza ich opróżnienie z wody. Dotychczasowi dzierżawcy rozpoczęli spuszczanie wody jeszcze w lutym 2025 roku. 

W rozmowie z mediami, Marek Trzcieliński, właściciel Gospodarstwa Rybackiego, mówił wprost: 

„Zamykamy stawy, przelewamy wodę, próbujemy ją zatrzymać i nie mamy pewności, że w kwietniu osiągniemy pełen zakres zalewu” (WLKP24.info, 15 marca 2025). 

Opróżnienie stawów oznaczało: 

• brak siedlisk dla ponad 100 gatunków ptaków wodno-błotnych, 

• zagrożenie dla populacji płazów i gadów, 

• ryzyko stepowienia terenów o znaczeniu retencyjnym, 

• obniżenie poziomu wód gruntowych, co mogło wpłynąć na ujęcia studni głębinowych, 

• utratę potencjału ochrony przeciwpowodziowej. 

Jak informowano podczas narady w Przygodzicach 12 marca 2025, stawy gromadzą około 10 milionów m³ wody, a ich funkcja retencyjna jest strategiczna dla ochrony łąk, pól i osad górnej części zlewni rzeki Barycz. 

7.2. Interwencja samorządu i instytucji centralnych 

W dniach 12–14 marca 2025 roku w Przygodzicach odbyła się narada kryzysowa z udziałem: 

• Andrzeja Grzyba, posła na Sejm RP, 

• Lucjana Zwolaka, zastępcy dyrektora generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR), 

• Krzysztofa Grabowskiego, wicemarszałka województwa wielkopolskiego, 

• Krzysztofa Rasiaka, wójta gminy Przygodzice, 

• przedstawicieli Wód Polskich, Lasów Państwowych i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. 

Na spotkaniu zawarto ustne porozumienie z dotychczasowymi dzierżawcami, którzy – za wynagrodzeniem pokrytym przez KOWR – mieli utrzymać poziom wody w stawach do czasu wyłonienia nowego dzierżawcy. 

Lucjan Zwolak zapowiedział: 

„Zawarto porozumienie, że dotychczasowi użytkownicy zapewnią możliwie optymalny stan wody dla celów przyrodniczych. Jeżeli nie zostaną wyłonieni nowi najemcy, to przez ten czas uda się ustalić nowy podmiot” (WLKP24.info, 12 marca 2025). 

7.3. Procedura przetargowa i czasowa niepewność 

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa ogłosił przetarg na dzierżawę kompleksu z terminem składania ofert do 19 marca 2025. Do tego czasu nie było pewne, czy zgłosi się nowy podmiot zainteresowany prowadzeniem gospodarki rybackiej. 

Wobec braku pewności co do rozstrzygnięcia przetargu, władze wojewódzkie i gminne rozważały alternatywne scenariusze, w tym: 

• przepisanie pozwolenia wodnoprawnego na KOWR, 

• przejściowe zarządzanie obiektem przez instytucje państwowe, 

• zaangażowanie lokalnych organizacji społecznych do ochrony siedlisk ptaków i płazów. 

Wicemarszałek Krzysztof Grabowski zaznaczył: 

„Nam zależy na tym, żeby woda w tych stawach była. Dlatego prowadzimy rozmowy nie tylko tutaj, ale też w Poznaniu i Warszawie”. 

7.4. Wnioski z działań tymczasowych 

Stan przejściowy po zakończeniu dzierżawy pokazał: 

• brak formalnych narzędzi do natychmiastowego przejęcia zarządu nad tak dużym obiektem hydrotechnicznym, 

• opóźnienia w procedurach przetargowych mogą mieć krytyczne skutki środowiskowe, 

• duża zależność systemu ochrony przyrody od ciągłości dzierżawy, 

• brak rezerwowego mechanizmu administracyjnego na wypadek rezygnacji gospodarstw rybackich. 

Rozdział 8: Nowy dzierżawca – nadzieja czy powtórka? 

Po miesiącach niepewności związanej z przyszłością Stawów Przygodzickich, w połowie kwietnia 2025 roku pojawiła się długo wyczekiwana wiadomość: został wyłoniony nowy dzierżawca. To wydarzenie, które potencjalnie zakończyło okres tymczasowego zarządzania stawami, zostało przyjęte z ulgą przez samorząd, społeczność lokalną i instytucje przyrodnicze. Jednocześnie rodzi ono nowe pytania – czy zmiana najemcy oznacza realne odnowienie gospodarki rybackiej i poprawę sytuacji, czy też istnieje ryzyko powielenia dotychczasowych błędów systemowych? 

8.1. Przebieg i wynik przetargu 

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) ogłosił przetarg na nowego dzierżawcę Stawów Przygodzickich na początku marca 2025 roku. Termin składania ofert upływał 19 marca. Ze względu na wcześniejsze sygnały o braku chętnych, panowały obawy, że procedura zakończy się fiaskiem, a stawy zostaną bez gospodarza, co oznaczałoby konieczność zarządzania obiektem przez instytucje publiczne bez praktycznego zaplecza do prowadzenia działalności rybackiej. 

Na szczęście do postępowania przetargowego zgłosił się podmiot z powiatu ostrzeszowskiego – doświadczony przedsiębiorca zajmujący się rybactwem śródlądowym. Informację tę potwierdził wójt gminy Przygodzice, Krzysztof Rasiak: 

„Cieszymy się, że w pierwszym postępowaniu przetargowym został wyłoniony nowy podmiot. Jestem przekonany, że po podpisaniu umowy będzie okazja do spotkania i omówienia zasad współpracy” (WLKP24.info, 14 kwietnia 2025). 

8.2. Warunki umowy dzierżawy 

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez władze lokalne i KOWR, nowa umowa dzierżawy została zawarta na okres 15 lat. To istotna zmiana w porównaniu z wcześniejszymi praktykami, gdzie dzierżawy były zawierane na krótsze okresy lub z większą niepewnością co do kontynuacji. 

W dłuższym horyzoncie czasowym nowy dzierżawca będzie miał szansę: 

• prowadzić inwestycje infrastrukturalne, 

• odnowić systemy melioracyjne i retencyjne, 

• nawiązać stabilne relacje z lokalną społecznością i samorządem, 

• rozwijać działania edukacyjne i rekreacyjne związane z rybactwem i ochroną środowiska. 

8.3. Reakcje lokalne i instytucjonalne 

Decyzja o przekazaniu stawów nowemu dzierżawcy została dobrze przyjęta przez kluczowe instytucje. Daniel Kalemba, p.o. dyrektora Ośrodka Terenowego KOWR w Poznaniu, zaznaczył: 

„To osoba związana z rybactwem. W tym tygodniu podpisujemy umowę z nowym dzierżawcą.” 

Z kolei prezes Wielkopolskiej Izby Rolniczej, Mieczysław Łuczak, podkreślił dwa kluczowe aspekty sukcesu przetargu: 

„Po pierwsze nadal będzie prowadzona gospodarka hodowlana na powierzchni 600 ha. Po drugie zachowany zostanie ekosystem – uniknęliśmy scenariusza z wyschniętymi stawami, co byłoby katastrofą ekologiczną.” 

8.4. Ryzyka i wyzwania nowego dzierżawcy 

Choć nowy etap daje nadzieję, przed najemcą stoją również poważne wyzwania:

• dziedziczenie problemów infrastrukturalnych – zamulone kanały, nieremontowane groble, przestarzałe urządzenia wodne, 

• komplikacje prawne związane z działalnością na obszarach chronionych Natura 2000 i Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”, 

• presja społeczna i przyrodnicza – oczekiwania ze strony mieszkańców, samorządu, ekologów i instytucji centralnych są wysokie, 

• niestabilność legislacyjna – zmieniające się regulacje dotyczące ochrony środowiska i gospodarowania wodą mogą utrudniać planowanie działań długoterminowych. 

8.5. Potrzeba systemowego wsparcia 

Przykład Stawów Przygodzickich pokazuje, że dzierżawca – niezależnie od doświadczenia i zaangażowania – nie może być jedynym gwarantem trwałości całego systemu wodnego i przyrodniczego. Dlatego konieczne jest:

• opracowanie modelu współpracy pomiędzy KOWR, Wodami Polskimi, RDOŚ, samorządami i dzierżawcą, 

• uproszczenie procedur środowiskowych dla działań konserwacyjnych, 

• uruchomienie dedykowanych programów inwestycyjnych dla dzierżawców prowadzących gospodarkę na terenach chronionych, 

• zapewnienie mechanizmów reagowania kryzysowego na wypadek rezygnacji dzierżawców w przyszłości.

 

Rozdział 9: Przyszłość stawów – scenariusze i rekomendacje 

Stawy Przygodzickie, zlokalizowane w jednej z najważniejszych dolin ekologicznych Europy Środkowej, stoją dziś na rozdrożu. Doświadczenia ostatnich lat – od konfliktów kompetencyjnych po zagrożenie suszą i utratą dzierżawcy – pokazują, że dalsze funkcjonowanie tego unikalnego kompleksu wymaga nowego, całościowego podejścia. Przedstawione poniżej scenariusze i rekomendacje powstały na podstawie analizy dotychczasowych działań, wypowiedzi interesariuszy oraz obserwacji praktyk w podobnych obszarach wodno-przyrodniczych. 

9.1. Scenariusz pozytywny – zarządzanie partnerskie 

W wariancie optymistycznym nowy dzierżawca rozwija gospodarkę rybacką przy wsparciu instytucji państwowych i lokalnych. Kluczowe elementy tego modelu to: 

• długofalowa dzierżawa (15 lat lub więcej), 

• inwestycje w systemy retencyjne i melioracyjne (ze wsparciem funduszy krajowych i UE), 

• stały dialog z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, umożliwiający szybkie uzgadnianie prac konserwacyjnych, 

• zrównoważone połączenie funkcji gospodarczej, edukacyjnej i przyrodniczej. 

Potencjalne skutki: 

• poprawa stanu siedlisk i infrastruktury, 

• stabilizacja lokalnego rynku rybnego, 

• wzmocnienie tożsamości lokalnej opartej na rybackości i turystyce przyrodniczej. 

9.2. Scenariusz negatywny – ponowna destabilizacja 

W scenariuszu pesymistycznym nowy dzierżawca napotyka te same trudności co jego poprzednicy: biurokrację, brak decyzji środowiskowych, wysokie koszty utrzymania, brak możliwości wpływu na stan rzeki Barycz. Efekty to: 

• stopniowe wycofanie się z produkcji rybnej, 

• zaniechanie prac konserwacyjnych, 

• pogorszenie stanu technicznego urządzeń wodnych, 

• przyspieszone zarastanie i wysychanie stawów, 

• ryzyko utraty wartości przyrodniczej i retencyjnej. 

To wariant, którego skutki mogłyby być trudne do odwrócenia i który zagrażałby całemu modelowi gospodarowania zasobami wodnymi w Dolinie Baryczy. 

9.3. Scenariusz mieszany – podział funkcji i odpowiedzialności 

Scenariusz realistyczny zakłada częściowe prowadzenie gospodarki rybackiej w połączeniu z przekształceniem części stawów w obszary edukacyjne, turystyczne i przyrodnicze. Wymagałoby to: 

• stworzenia planu zagospodarowania obejmującego różne formy użytkowania, 

• aktywnego udziału samorządu gminy i województwa, 

• wykorzystania funduszy na rewitalizację i renaturyzację, 

• rozdziału odpowiedzialności między dzierżawcę (produkcja), KOWR (zarządzanie nieruchomościami), Wody Polskie (cieki), RDOŚ (ochrona środowiska). 

Wariant ten pozwoliłby na minimalizację ryzyka przy jednoczesnym zachowaniu kluczowych funkcji stawów. 

9.4. Rekomendacje dla kluczowych interesariuszy 

Dla nowego dzierżawcy: 

• nawiązać formalne porozumienia z gminą, RDOŚ i Wodami Polskimi, 

• opracować 5-letni plan inwestycji i modernizacji, 

• powołać zespół doradczy złożony z ekspertów przyrodniczych i hydrotechnicznych, 

• monitorować parametry środowiskowe i publikować wyniki. 

Dla KOWR: 

• zapewnić stałe wsparcie merytoryczne dla dzierżawcy, 

• uprościć procedury dzierżawne i inwestycyjne, 

• współfinansować działania o charakterze strategicznym (np. renowacja urządzeń), 

• uruchomić fundusz interwencyjny na wypadek kryzysów wodnych. 

Dla Wód Polskich: 

• regularnie prowadzić konserwację rzeki Barycz, 

• koordynować działania z dzierżawcami stawów, 

• prowadzić konsultacje z mieszkańcami i samorządami ws. harmonogramu prac. 

Dla gminy Przygodzice: 

• aktywnie uczestniczyć w nadzorze nad realizacją celów ochrony środowiska, 

• wspierać promocję produktów lokalnych (np. karpia z Przygodzic), 

• rozwijać infrastrukturę turystyczną wokół stawów (ścieżki, punkty edukacyjne), 

• aplikować o środki zewnętrzne (FEnIKS, programy regionalne). 

Rozdział 10: Kalendarium – kluczowe wydarzenia wokół Stawów Przygodzickich (2010–2025) 

Poniższe kalendarium przedstawia syntetyczne zestawienie najważniejszych wydarzeń, publikacji i decyzji, które miały wpływ na stan, funkcjonowanie i przyszłość kompleksu Stawów Przygodzickich. Chronologia pozwala zrozumieć ewolucję problemów i działań związanych z dzierżawą oraz środowiskową rolą stawów. 

LATA 2010–2015: STABILIZACJA I WZROST ZNACZENIA PRZYRODNICZEGO 

• 03.09.2010 – Opublikowano artykuł „Stawy Przygodzickie – lokalne piękno” na portalu GminaPrzygodzice.info. Opisuje on bogactwo przyrodnicze kompleksu oraz jego znaczenie w ramach Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy”. 

• 07.04.2016 – Udokumentowano obecność pelikana kędzierzawego na stawach – przykład rangi ornitologicznej obszaru. 

LATA 2016–2019: NARASTAJĄCE PROBLEMY TECHNICZNE I SYGNAŁY ZAGROŻENIA 

• 24.11.2016 – Starosta ostrowski wydaje pozwolenie wodnoprawne dla Gospodarstwa Rybackiego w Przygodzicach, zobowiązujące do utrzymania cieku Baryczy na długości 1,2 km. 

• Lipiec 2019 – Udokumentowano obecność rzadkiego gadożera – podkreślenie wyjątkowości siedlisk na stawach. 

LATA 2020–2021: PIERWSZE OFICJALNE SYGNAŁY O ZAGROŻENIU DZIERŻAWY 

• 2020 (II połowa) – Nieformalne sygnały ze strony dzierżawców o trudnościach w kontynuacji działalności (brak następców, rosnące koszty, zła infrastruktura). 

• 19.11.2021 – WLKP24.info: Artykuł sygnalizujący możliwe zakończenie dzierżawy z powodu zaniedbań na rzece Barycz. 

• 23.11.2021 – Publikacja odpowiedzi Wód Polskich oraz RDOŚ – stanowiska instytucji wobec zarzutów Gospodarstwa Rybackiego. 

• 02.12.2021 – Kurier Ostrowski: Wody Polskie oficjalnie odnoszą się do zarzutów i przypominają o obowiązkach dzierżawcy wynikających z pozwolenia z 2016 roku. 

LATA 2022–2023: OFICJALNE DEKLARACJE O ZAMIARZE ZAKOŃCZENIA DZIERŻAWY 

• 25.01.2022 – WLKP24.info: Gospodarstwo Rybackie ogłasza oficjalnie, że nie przedłuży umowy dzierżawy po 2025 roku. 

ROK 2024: BRAK PRZEŁOMU, PRZYGOTOWANIA DO PRZEKAZANIA STAWÓW 

• Cały rok – Brak inwestycji w infrastrukturę wodną, pogarszający się stan techniczny urządzeń, ograniczenie działalności rybackiej do niektórych stawów. 

ROK 2025: PRZEŁOM, DZIAŁANIA INTERWENCYJNE I NOWA UMOWA 

• Luty 2025 – Gospodarstwo Rybackie rozpoczęło spuszczanie wody ze stawów w ramach procedury przekazania majątku Skarbu Państwa. 

• 12.03.2025 – W Przygodzicach odbywa się narada z udziałem KOWR, Wód Polskich, RDOŚ, posłów i samorządowców w celu zapobieżenia katastrofie środowiskowej. 

• 15.03.2025 – Wójt Krzysztof Rasiak alarmuje, że stawy nie zostały napełnione wodą zimą; brak wody może zagrażać lokalnemu ekosystemowi. 

• 19.03.2025 – Termin składania ofert w przetargu na nowego dzierżawcę. Procedura dochodzi do skutku. 

• 14.04.2025 – WLKP24.info: Ogłoszenie wyłonienia nowego dzierżawcy z powiatu ostrzeszowskiego, umowa dzierżawy na 15 lat. 

Kalendarium pokazuje, że kryzys wokół Stawów Przygodzickich narastał systematycznie przez kilka lat, ale kulminacja i interwencje miały miejsce dopiero na przełomie lutego i marca 2025 roku. Dalsze rozdziały broszury analizują konsekwencje tych wydarzeń w wymiarze przyrodniczym, społecznym i gospodarczym. 

Tekst powstał przy wykorzystaniu chatbota.